ولایت ـ ولی ـ تولی ـ اولیا ـ اولی ـ مولی

این واژه در قرآن کریم به معنای متعدد به کار رفته است.عده ای بر آن بوده اند کم قدر مشترکی بین تمام این معانی پیدا کنند. آنچه در اینجا اهمیت دارد این است که چه ما در بین این معانی قدر مشترکی بیابیم چه نیابیم در اتخاذ خصوص یکی از انها به قرینه احتیاج است. ما در اینجا در پی آن هستیم که از بین معانی دولتی ـ یاوری ـ سلطه ـ صاحب اختیاری آن دسته آیاتی را که به معنای سیاسی این واژه مانند سلطه و صاحب اختیار بردن تکیه دارد بررسی کنیم.

اکنون به صورت اجمالی به معانی استعمالات این واژه در قرآن می پردازیم:
1ـ دولتی: از این میان می توان به ایات زیر اشاره نمود؛
1ـ ان اولی الناس بابراهیم للذین اتبصره و هذا النبی و الذین آمنوا و الله ولی المؤمنی. [1]
2ـ یا ایها الذین آمنوالاتتخذوا الیهود و النصاری لولیاء بعضهم اولیاء بعض من و من یتولهم منکم فهو منهم ان الله لاییدی القوم الظالمین. [2]
3ـ یا ایهاالذین آمنوا لاتتخدوا الکافرین اولیاء من دون الممؤمنین اتریدون ان تجعلوا الله علیکم سلطانا مبینا. [3]
4ـ کتب علیه انه من تولاه (شیطان) فانه یضله و یهدیه الی عذاب السعیر. [4]
5ـ ان الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا با مدالهم و انفسهم فی سبیل الله و الذین آدواونصرو الوئک بعفهم اولیاء بعض و الذین آمنوا و لم یهاجروا مالکم من ولایتهم من شیئی حتی یهاجروا و ان استنصروکم فی الدین فعلیکم النصر الاعلی قدم بینکم و بینهم میثاق و الله بما تعملون بصیر. [5]
2ـ یاور: از این دسته اند آیات زیر:
1ـ ... واعف عنا و اغفرلنا و ارحمنا انت موللنا فانصرناعلی القوم الکفارین. [6]
2ـ یدعوالمن ضره اقرب من نفعه لبئس المولی و لبئس العشیر. [7]
به نظر حقیر به قرینه عشیر مولی باید به معنای یاور باشد.
قیمومت[8] این مورد که ایات بسیاری را به خود اختصاص داده است را از قرائن و سیاق آیات می توان شناخت:
1ـ و جاهدوا فی الله حق جهاده هو اجتباکم و فاجعل علیکم فی الدین من حرج ملة ابیکم ابراهیم هو سماکم مسلمین من قبل و فیهذا الیکون الرسول شهیدا علیکم و تکونوا شهداء علی الناس فاقیموا الصلوة و آتوالزکاة و اعتصموا بالله هو مولئکم فنعم المولی و نعم النصیر. [9]
وجود ماده جهاد در بدو آیه و نیز واژ? نصیر از بهترین قرائن اتخاذ این معناست.
2ـ و مالکم لاتقائلون فی سبیل الله و المستضعفین من الرجال و النساء و الولدان الذین یقولون ربنا اخرجنا من هذه القریة الظالم اهلها و اجعل لنا من لذلک و لیا و اجعل لنا من لذلک نصیرا. [10]
سرزنش مؤمنان به دلیل عدم مقاتله و جنگ و نیز وجود استضعاف ناشی از ناحیه ستمگران و دعای مستضعفان برای نجات از ظلم ظالمین و طلب نفرت از بهترین شواهد اتخاذ معنای سلطان و سرپرستی و ولایت به معنای سیاسی از این واژه است.
3ـ ودّو الوتکفرون کما کفروا افتکونون سواء فلاتتخذوا منهم اولیاء حتی یهاجروا فی سبیل الله فان لولوافخدوهم و اقتلوهم حیث و جدلموهم و لاتتخدوا منهم و لیا ولاتصیرا. [11]
اولیاء در آیه به معنای دوست ولی، ولی به معنای صاحب اختیار است به قرینه نصیر.
4ـ النبی اولی بالمومنین من انفسهم و ازواجه امهاتهم و اولوالارحام بعضهم اولی ببغص فی کتاب الله من المؤمنین و المهاجرین الاان تفعلوا الی اولیاء کم معروفا کان ذلک فی الکتاب مسطورا.[12]
5ـ آیات 54 ـ 55 ـ 56 ـ 57 مجموعا به ما این رخصت را می دهند که در آی? انما ولیکم الله... ولی را از همین دسته بدانیم.
6ـ قل لن یصیبنا الا ماکتب الله لنا هو مولئنا و علی الله فلیتوکل المؤمنون.[13]از آنجا که آیه در سیاق آیات مربوط به جهاد است می توان ایه را از این دسته دانست.
7ـ و ان قولوا فاعلموا ان الله مولئکم، نعم المولی و نعم النصیر. [14]این آیه نیز به قرین? آی? قبل که دستور مقاتله را در بر دارد در عداد آیات سیاسی خواهد بود و می توان ولی را در آیه به معنای سرپرست و سلطان دانست.
8 ـ ولو شاء الله لجعلهم امة واحدة و لکن یدخل من یشاء فی رحمة و الظالمون مالهم من ولی ولا نصیر. لم اتخذوا من دونه اولیاء فالله هو الولی و هو یحیی الموتی و هو علی کلی شیئی قدیر. و ما اختلفتم فیه من شیئی فحکمه الی الله، ذلکم الله ربی علیه توکلت و الیه انیب. [15]
بحث امة واحدة و اختلاف و واژ? نصیر همه این اختیار را فراهم می کنند که ولی را به معنای (در هر دو آیه) سرپرست سلطان گرفته و آیات را دارای بار سیاسی بدانیم. 
9 ـ ولم تکن له فئنة ینصرونه من دون الله و ما کان منتصرا، هنالک الولایة لله الحق هو خیر ثوابا و خیر عقبا. [16]
واژه های فئه و نصریه مالین فرصت را می دهند که ولایت را بار سیاسی بدهیم گرچه خداوند در ادامه می فرماید که او بهترین است از حیث ثواب و عقاب و این دو واژه ما را به شک می اندازد که از ولایت بار عقیدتی آن را تصور کنیم ولی این از آن جهت است که بفرماید آن که بر ثواب و عقاب ولایت دارد قطعا و به طریق اولی در امور دنیوی ولایت دارد. از این آیه نیز به دست می آید که ولایت و سلطه و صاحب اختیار بودن بالاصاله و حقیقتاً از آن خداست و دیگران بالعرض صاحبند.